źródło zdjęcia: pixabay.com
Osobowość borderline, czyli uczucia na huśtawce. Jak żyć z osobą doświadczającą chwiejności emocjonalnej?
„Jest we mnie Potwór…Przeraża mnie. Przez niego wznoszę się w górę i spadam w dół, miotam się tam i z powrotem – nienawidzę tego. Umrę jeśli nie zostawi mnie w spokoju.”
– Z dziennika pacjenta BPD
Zaburzenie osobowości to wieloletni, sztywny wzorzec nieprzystosowania przejawiający się w różnych obszarach życia człowieka. Osoby z zaburzeniami osobowości często przejawiają trudności w relacjach interpersonalnych oraz sferze emocjonalnej. Ponadto cechuje je subiektywne poczucie cierpienia. Istnieje wiele różnych zaburzeń osobowości, jednak na szczególną uwagę zasługuje głównie jedno z nich – zaburzenie osobowości borderline, nazywane również zaburzeniem osobowości z pogranicza. Osobowość borderline jest jednym z najczęściej stygmatyzowanych zaburzeń psychicznych, bardzo często wzbudza wiele niepokoju i kontrowersji wśród społeczeństwa. Często jest to spowodowane brakiem rzetelnej wiedzy na temat tego zaburzenia.
Osobowość borderline to przede wszystkim silne wahania nastroju, niestabilny obraz własnej osoby, intensywne relacje interpersonalne oraz lęk przed odrzuceniem. Z tego powodu taka osoba może być uciążliwa i absorbująca dla swojego otoczenia, jednak kiedy poznamy oraz zrozumiemy co stoi za jej zachowaniami, łatwiej nam będzie się z nią komunikować. Należy przede wszystkim pamiętać, że intensywne reakcje osób z zaburzeniem z pogranicza często są nieświadome oraz bywają konsekwencją trudnych przeżyć i doświadczeń.
Kryteria diagnostyczne borderline według klasyfikacji DSM – IV
Spełnienie co najmniej 5 z 9 poniższych kryteriów może wskazywać na zaburzenie osobowości z pogranicza:
- Podejmowanie gorączkowych wysiłków w celu uniknięcia prawdziwego lub wyimaginowanego porzucenia.
- Intensywne i niestabilne kontakty z innymi ludźmi.
- Niestabilny obraz własnej osoby lub poczucia własnej wartości.
- Impulsywne zachowania (np. nieodpowiedzialne zachowania seksualne, głodzenie się lub napady obżarstwa, używanie substancji psychoaktywnych)
- Samouszkodzenia ciała, groźby samobójcze.
- Labilność emocjonalna oraz skrajne reakcje na sytuacje stresowe.
- Chroniczne uczucie pustki.
- Nieadekwatne do sytuacji okazywanie złości.
- Przemijające, spowodowane stresem poczucie odrealnienia lub objawy paranoidalne.
Osoby dotknięte zaburzeniem z pogranicza odczuwają silny lęk przed odrzuceniem. Często bywają podejrzliwe, nieufne oraz zazdrosne wobec bliskich im osób. W kontaktach międzyludzkich balansują pomiędzy potrzebą a strachem. Z jednej strony niezwykle silnie pragną bliskości z drugim człowiekiem, a z drugiej panicznie się jej boją. Takie zachowanie wynika z doświadczenia odrzucenia przez osoby znaczące w ich życiu. Osoby z borderline boją się ponownego zranienia przez innych. Nieustanny strach uniemożliwia im budowanie trwałych oraz satysfakcjonujących relacji. Ich kontakty z innymi są niestabilne i intensywne. Osoby z borderline przejawiają tendencję do naprzemiennego idealizowania oraz dewaluowania bliskich osób. Ponadto osoby dotknięte tym zaburzeniem nie mają stabilnego obrazu siebie, często nie wiedzą kim są ani czego chcą. Mają również trudności z dostrzeganiem złożoności rzeczywistości. Innych ludzi postrzegają jako albo bardzo dobrych albo bardzo złych. Emocje często wymykają się im spod kontroli. Osoby z borderline potrafią być bardzo impulsywne, trudno im przewidzieć konsekwencje swoich działań. Wiąże się to z jednej strony z intensywnymi emocjami przeżywanymi w danej chwili, a z drugiej z potrzebą zapełnienia odczuwanej pustki, która stale im towarzyszy. Życie osób z borderline to nieustanna sinusoida – z uczucia zadowolenia natychmiast przechodzą do rozpaczy i na odwrót. Wymienione zachowania oraz cechy niezwykle mocno utrudniają takim osobom funkcjonowanie w społeczeństwie. Z tego powodu potrzebują oni zrozumienia oraz akceptacji ich uczuć, co nie wyklucza stawiania granic destrukcyjnym zachowaniom, które najczęściej są odreagowaniem przeżywanych napięć. Dlatego bardzo istotne jest, aby bliscy osób z borderline dysponowały rzetelną wiedzą na temat zaburzenia.
Trudna diagnoza
Kiedy nasz bliski otrzymuje diagnozę osobowości borderline, możemy odczuwać strach, niepokój oraz poczucie zagubienia. Obawiamy się stygmatyzacji, reakcji otoczenia etc. Jednak należy pamiętać o tym, że diagnoza zaburzenia z pogranicza w żaden sposób nie definiuje człowieka. Jest to jedynie dodatek, człowiek nie jest chorobą ani zaburzeniem. Diagnoza jest potrzebna, bowiem determinuje ona cel leczenia oraz nadaje mu odpowiedni kierunek. Dzięki diagnozie wiemy z czym przyszło nam się mierzyć i jakie dalsze kroki należy podjąć. Niemniej trzeba wyraźnie podkreślić, że nie warto się na niej zbytnio koncentrować, a dostrzec w niej cierpienie człowieka. Osoba z borderline potrzebuje naszej troski, uwagi oraz poczucia, że zawsze może liczyć na naszą pomoc.
Emocjonalny rollercoaster czyli… emocje poza kontrolą
Życie z osobą dotkniętą pogranicznym zaburzeniem osobowości raczej nie należy do najłatwiejszych. Patrzy ona na świat oczami dziecka, często manipuluje otoczeniem, bywa agresywna oraz często okazuje złość. Nierzadko jej reakcje są mocno przesadzone i nieprzewidywalne, a nastrój ulega szybkim zmianom, często bez wyraźnego powodu czy bodźca.
Ponadto osoby te są ponadprzeciętnie wrażliwe. Sytuacja, na którą zdrowy nie zwróciłyby nawet uwagi, u osoby z borderline może wywołać intensywne emocje oraz, co za tym idzie, impulsywne zachowania. Bardzo ważne jest zatem stawianie granic osobie z borderline oraz wyciąganie odpowiednich konsekwencji. Osoba z borderline ma prawo do wszystkich emocji, tak jak każdy z nas. Niemniej jeśli chodzi o zachowania, nie jest ona zwolniona z odpowiedzialności za nie.
Autodestrukcja
„Autodestruktywność może być podstawową formą komunikacji dla tych, którzy jeszcze nie mają możliwości oswojenia swoich rozdzierających wewnętrznych konfliktów i uczuć i którzy nie mogą jeszcze zwrócić się o wsparcie do innych.”
– James A. Chu
Zachowania autodestrukcyjne występują bardzo często w zaburzeniu osobowości borderline. Bardzo często zachowania te są sposobem na uwolnienie trudnych emocji i nie mają na celu zniszczenia lub odebrania sobie życia. Dokonując samookaleczeń osoba z borderline stara się w pewnym uproszczeniu zagłuszyć swoje psychiczne cierpienie. W takiej sytuacji pomocna może okazać się szczera rozmowa z naszym bliskim. Rozmawiając z nim warto pamiętać, że nie należy go oceniać ani na niego krzyczeć. Nie zapominajmy o tym, że to choroba. Zapewnijmy mu poczucie troski i bezpieczeństwa oraz uprawomocniajmy jego emocje, dajmy mu przestrzeń do swobodnego dzielenia się z nami swoimi przeżyciami. Starajmy się pokazać mu, że jest dla nas ważny i jesteśmy z nim , aby mu pomóc. Tylko w takiej atmosferze mamy szansę dowiedzieć się, co tak naprawdę kieruje zachowaniem naszej bliskiej osoby oraz jakie ona ma potrzeby. W skrajnych przypadkach, gdy istnieje poważne zagrożenie życia należy wezwać pogotowie lub zabrać bliską osobę do najbliższego szpitala psychiatrycznego.
Warto rozmawiać z bliskimi na temat samookaleczeń oraz myśli samobójczych. Nie trzeba bać się poruszać takich tematów. Często obawiamy się, że takie rozmowy przyczynią się do samobójstwa bliskiej nam osoby. To nieprawda. Jest raczej odwrotnie: brak takich rozmów stanowi duże niebezpieczeństwo. Zatem nie bójmy się rozmawiać, ponieważ tylko w ten sposób możemy uratować bliską osobę przed wyrządzeniem sobie krzywdy.
Wspieraj, ale nie zapominaj o sobie
Opiekując się osobą dotkniętą borderline, nie możemy zapominać o sobie i naszych potrzebach. Dbanie o samego siebie jest niezwykle istotne, jeśli zależy nam na jak najlepszej pomocy dla naszego bliskiego z borderline. W przypadku, gdy nasze potrzeby nie zostaną zaspokojone, nie będziemy w stanie udzielić naszemu podopiecznemu odpowiedniego wsparcia. Warto więc próbować rozpoznawać i nazywać własne stany emocjonalne, gdyż właśnie za nimi ukryte są nasze potrzeby. Dobra relacja z samym sobą oraz życie w zgodzie z własnymi emocjami zdecydowanie ułatwi nam zachowanie odpowiedniego dystansu wobec trudnych, nieprzewidywalnych i nierzadko niezrozumiałych dla nas zachowań osoby dotkniętej zaburzeniem.
Warto również podkreślić, że bliscy oraz opiekunowie osób z borderline również zasługują na odpowiednie wsparcie oraz możliwość podzielenia się z innymi swoimi uczuciami. Ważne jest więc, abyśmy w swoim otoczeniu mieli chociaż jedną osobę, przed którą moglibyśmy się otworzyć oraz szczerze i swobodnie porozmawiać o naszych przeżyciach. Niekiedy jednak zdarza się tak, że nie mamy do kogo zwrócić się o pomoc, wówczas warto rozważyć konsultację u specjalisty od zdrowia psychicznego np. psychologa lub psychoterapeuty. Pamiętajmy o tym, że proszenie o pomoc to nie wstyd ani oznaka słabości, a dowód na to, że mamy w sobie siłę i odwagę, aby walczyć o siebie i tym samym uczynić nasze życie bardziej dla nas satysfakcjonującym. Każdy człowiek zasługuje na dobre i spokojne życie, Ty również!
Leczenie borderline
Leczenie zaburzenia osobowości borderline jest jak najbardziej możliwe. Trzeba jednak pamiętać, że nie możemy nikogo zmuszać do leczenia, jest to decyzja wyłącznie osoby z zaburzeniem. Wyjątkiem jest zagrożenie życia. W pozostałych przypadkach nasz bliski sam powinien podjąć decyzję o podjęciu leczenia, my możemy go w tym wspierać i mu w tym towarzyszyć. Bez wewnętrznej motywacji do leczenia może ono nie przynieść oczekiwanych rezultatów.
Leczenie zaburzenia osobowości opiera się przede wszystkim na psychoterapii, gdyż samo w sobie nie jest ono chorobą. Jednak wraz z zaburzeniem osobowości, w tym również osobowości borderline, mogą występować inne zaburzenia takie jak zaburzenia lękowe, zaburzenia nastroju (depresja). Ponadto w zaburzeniu z pogranicza często występuje silna impulsywność oraz gwałtowne zmiany nastroju. Z tego względu niekiedy oprócz psychoterapii wskazane jest włączenie leczenia farmakologicznego. Lekarz psychiatra po rozmowie z naszym bliskim zaproponuje odpowiednie leczenie. Najbardziej skuteczne jest zatem połączenie oddziaływań psychoterapeutycznych z leczeniem farmakologicznym.
Bibliografia
Goldstein, E.G. (2003). Zaburzenia z pogranicza. Modele i techniki terapeutyczne. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kotlarek, M. (2021). Borderline czyli jedną nogą nad przepaścią. Gliwice: Wydawnictwo Sensus.
Kreger, R., Mason, P. (2020). Borderline. Jak żyć z osobą o skrajnych emocjach. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kreger, R., Mason, P. (2013). Borderline. Jak żyć z osobą o skrajnych emocjach. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kreisman, J.J., Straus, H. (2018). Nienawidzę Cię! Nie odchodź! Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Polecana literatura
Rachel Reiland, Uratuj mnie. Opowieść o złym życiu i dobrym psychoterapeucie, Media Rodzina, 2010.
Anka Mrówczyńska, Borderline. Autoterapia, czyli o sprawach poważnych z solidną dawką autoironii, Psychoskok, 2017.
Anka Mrówczyńska, Młody Bóg z pętlą na szyi. 3 tomy: Psychiatryk, Terapia u Doktorka, Samobójstwo na raty, Psychoskok 2019.
Susanna Kaysen, Przerwana lekcja muzyki, Replika 2017.
Monika Kotlarek, Borderline, czyli jedną nogą nad przepaścią, Sensus 2021.
Randi Kreger, Paul Mason, Borderline. Jak żyć z osobą o skrajnych emocjach?, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2020.
Jerold Kreisman, Hal Straus, Nienawidzę Cię! Nie odchodź!, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018.
Autorka: Joanna Jeżewska
